“Varnsdorfske časy”. Čěsko-serbski šulski kubłanski projekt w konteksće powójnskeho časa 1945–1950

Narodne kubłanje elitow bě jasny zaměr čěsko-serbskeje iniciatiwy, kotraž so po kóncu Druheje swětoweje wójny w Čěskosłowakskej konstituowaše. Wopodstatnjeni z nazhonjenjemi a stratami za čas nacionalsocialistiskeho režima, dachu so zastupjerjo čěskeho šulskeho towarstwa (Ústřední matice školská), Łužiskeho přećelskeho towarstwa (Společnost přátel Lužice), Łužisko-serbskeho narodneho wuběrka (gremij eksilowych Serbow w Praze), Domowinskich skupin w Čěskosłowakskej kaž tež znowa załoženeje Domowiny w Budyšinje do natwara noweje serbskeje elity. Kónc lěta 1945 zahajichu šulski kubłanski projekt za dźěći a młodostnych z Łužicy. Rezonanca bě enormna. Na wosebje za tutón zaměr załoženych šulach we Warnoćicach, Čěskej Lípje a Liberecu dósta mjez 1945 a 1950 něhdźe 800 serbskich dźěći a młodostnych wyše šulske kubłanje.
Wróćo zhladujo zda so, zo je so jasny zaměr tehdyšich iniciatorow, natwar noweje elity narodneje mjeńšiny Serbow spěchować, zwoprawdźił. Mnozy wobkedźbowarjo pokazuja na enormny wuznam tak mjenowanych “Varnsdorfskich časow” za wutworjenje serbskeje elity. Wot 1990tych lět sem zabjerje šulske a internatne nazhonjenje za saksko-čěskej mjezu šěroki rum we wopominanskej kulturje Serbow. Njedźiwajcy wuznama je so šulski kubłanski projekt dotal jenož hrubje wopisał, wědomostne slědźenje k tomu dotal njepředleži.
Projekt měri so na historisku, žórła a časowych swědkow zepěracu rekonstrukciju čěsko-serbskeho šulskeho kubłanskeho projekta w konteksće čěskich, serbskich a němskich stawiznow powójnskeho časa. W fokusu steja motiwy a nazhonjenja wobdźělenych akterow kaž tež mnohostronska skutkownosć šulskeho kubłanskeho projekta po lěće 1950.

Zapřijeć budu wuslědki a nazhonjenja z hižo wotzamknjenych projektow:

• “Serbska Łužica” – sony a rumy narodneje mjeńšiny wot 1918 hač do dźensnišeho (projekt třećich srědkow)
•  Pućowaca wustajeńca: “Swoboda kiwa! Serbja a mjeńšinowe prašenje po 1918”(projekt třećich srědkow)

Interdisciplinarny třěšny projekt wobsahuje dwaj dźělnej předewzaći:

• Serbska młodźina we ČSR 1945–1950
•  Wučbna šćežka “Na serbskich slědach we Warnoćicach”

Wuslědki

• Thomas Menzel / Jana Piňosová / Jana Šołćina / Pětš Šurman: Warnočanska generacija – wulki mały swět łužiskich dźěći w Čěskosłowakskej. Interdisciplinarny projekt Serbskeho instituta: Tuchwilny staw rěčespytnych a historiskich slědźenjow. W: Lětopis 68(2021)1, Str. 3–20.