Hóstny wědomostnik rozestaja so z kopańcu w Serbach pod sociologiskim widom
Dr. Kristian Naglo je wědomostny sobudźěłaćer w projekće “Empower – Community Lab na Katolskej wysokej šuli w Mainzu. Slědźi wosebje we wobłukach kulturneje, sportoweje a rěčneje sociologije, při tym tworja interkulturalita, “swět kopańcy” a wjacerěčnosć ćežišća. W měrcu a awgusće/septembrje slědźeše we wobłuku hóstneho stipendija w Serbskim instituće w Budyšinje. W rozmołwje z Janom Boguszom, wědomostnym sobudźěłaćerjom a aktiwnym koparjom, přeradźi mjez druhim, što jeho dokładnje na kopańcy fascinuje, čehodla so z tutym sportom wědomostnje rozestaja a što běchu přičiny za to, kopańcu na přikładźe Serbow ze sociologiskeje perspektiwy přepytować.
Knježe Naglo, zwotkel pochadźa Waša fascinacija za kopańcu?
Sym we wjesnej Porynsko-Pfalcy, we Wirgesu we Westerwaldźe, pola Koblenca wotrostł a sym hižo za čas dźěćatstwa kopańcu hrał. W starobje pjeć lět staj mje staršej potom w towarstwje přizjewiłoj. We Wirgesu hraješe so přeco hižo poměrnje wysokoklasna amaterska a młodźinska kopańca (Eintracht Glas-Chemie Wirges). Wuznam kopańcy je za mnje hišće přibył, tež, dokelž běch poměrnje talentowany.
Z A-młodźinskim mustwom 1. FC Kaiserslautern sće so w sezonje 1990/1991 z němskim wicemištrom stał. Bě to zawěsće wjeršk Wašeje koparskeje karjery?
W A-młodźinje sym do Kaiserslauterna změnił. Běchmy kónčnu hru poslednjeho ryzy zapadoněmskeho mišterstwa přećiwo mustwu U19 VFB Stuttgart docpěli, kotrež bu tehdy přez Ralfa Rangnika trenowane. To bě wróćo zhladujo wulkotne dožiwjenje. Ale tež hry přećiwo druhim top-mustwam na turněrach běchu wosebite. Wosebje Bayern Mnichow bě jara sylny w mojim lětniku (1973), z Hamannom, Babbelom atd. Profijojo 1. FC Kaiserslauterna su so tehdy tež hišće z němskim mištrom stali, to bě nalada w měsće wězo wurjadna.
Hdy sće započał so na wědomostnej runinje z kopańcu rozestajeć?
To běše w mojim času na Lancasterskej uniwersiće 2012 / 13, hdźež sym w předmjeće “German Studies” wuwučował a wězo tež kopańcu hrał. Ze swojim kolegu Tonyjom Waine, kotryž bě w pózdnich 1960tych lětach nazhonjenja w zapadoněmskej amaterskej kopańcy nazběrał, běchmoj so prawidłownje wo němskej a jendźelskej kopańcy profijow a amaterow rozmołwjałoj, tež wo prašenju, hač jasnje wotmjezowane koparske kultury w dźensnišim globalizowanym swěće scyła hišće eksistuja, a hdyž haj, što tute wučinja. Smy so potom rozsudźiłoj, knihu wudać, kotraž so hrubje z přirunanjom Němskeje a Jendźelskeje zaběra. Wot toho časa slědźu předewšěm tež wo amaterskej kopańcy z wida wšědno sociologiskeho dnja, dokelž mje to, jako zajimowaneho sociologu, we wosebitej měrje zajimuje. Wosebje towarstwa organizowaneje, nje-profesionelneje kopańcy mam za jara dobre přikłady, prašenja wšědneho dnja tematizować. Něšto pozdźišo smy potom ze swojim jendźelskim kolegu Dilwynom Porterom slědźersku syć “Small Worlds of Football” załožili, w kotrejž so mjezynarodnje přirunujo předewšěm z nje-elitarnej kopańcu z rozdźělnych perspektiwow zaběramy.
Što čini kopańcu, po Wašim měnjenju, tajku wosebitu a čehodla je wunošne, sej jej ze sociologiskeje perspektiwy bližić?
Kopańca – abo powšitkownje sport – je centralny wobłuk towaršnosće, kotryž so přez intensiwny mjezyčłowjeski kontakt a wšelake formy komunikacije wuznamjenja. Wyše toho je to we wysokej měrje ritualizowana praksa, kotraž symboliku, socialny porjad a z tym wuznam produkuje. Kopańca dźěli wobdźělenych do swójby a přećiwneje swójby, do kmjenow a skića tak sylne poskitki identity. Sym to w mojich mnohich stacijach jako kopar a trenar přeco zaso dožiwił. Na to móže sociologija z wjele prašenjemi nawjazać, kaž na přikład na ideju optiměrowanja, kotraž kopańcu w towarstwach charakterizuje. Na jednym boku dźe přeco wo prašenje, kak zawěsćić swójsku eksistencu a runočasnje wo to, kak móžeš so přeco dale polěpšić, njewotwisnje wot toho, hač rěčimy wo profijowej abo amaterskej kopańcy. Tutu zakładnu ideju nadeńdźemy tež w šuli. Zwjazanje koparskeho towarstwa a šule je tuž logiska konsekwenca a tež jedna z mojich slědźerskich temow.
Wosebje tu w Europje je kopańca bjez dwěla najpopularniša sportowa družina. Kak wujasniće sej tutón zjaw?
Hry, w kotrychž so bul z nohu ćěri, sahaja historisce jara daloko wróćo. Jako bu moderna kopańca w 19. lětstotku w tak mjenowanych Public Schools, (t.r. šule za wyšu worštu, na kotrychž běchu jenož hólcy) w Jendźelskej institucionalizowana, bě wona w dźěłaćerstwje hižo popularna a móžeše na tutych předchadnikow nawjazać. Pozdźiše kodifikowanje (na př. hač je hraće z ruku dowolene abo je teptanje přećiwo hwizdźelam přećiwnika foul?) w druhej połojcy 19. lětstotka wosebje přez čłonow hornjeje woršty w šulach a uniwersitach dowjedźe k stabilnym institucijam a wubědźowanskim strukturam. 1888 zawjedźe so hižo prěnja profiliga w Jendźelskej, z čimž wuwi so kopańca potom doskónčnje k přihladowarskemu sportej dźěłaćerstwa. Kopańca njebě sport, kotryž měješe dominowace ‘hódnoty’ britiskeho empira do kolonijow transportować, kaž na přikład rugby abo cricket. Skerje bu kopańca předewšěm přez pućowacych wikowarjow a studowacych kaž tež wučerjow po swěće rozšěrjena, potajkim bě spěšnje globalizowana. FIFA něhdźe bu 1904 załožena. Prěnja swětowa wójna je dale k rozšěrjenju přinošowała, dokelž bě wjele wojakow za čas wójny z hru do kontakta přišło. W zažnych dwacetych lětach zwěsćimy potom wjele nowozałoženjow towarstwow. Dobry přikład je tu sławny ‘Christmas Truce’ (Hodowny měr) 1914, hdźež so mjez třělcowymi hrjebjemi kopańca hraješe.
Přichodny krok bě wuwiće hry po II. swětowej wójnje z masowym rozšěrjenjom telewizora, pozdźišo potom barbneje telewizije. Kopańca je, tak móhli argumentować, kaž idealna za tutón medium, wšako traje hra 90 mjeńšin, štož wotpowěduje dołhosći přerězneho hrajneho filma.
Čehodla je pak kopańca scyła tak atraktiwna za telko ludźi a čehodla zamó wona ze swojim rozšěrjenjom w Němskej na přikład jara spěšnje načolnu poziciju ćěłozwučowanja do prašenja stajić, je druhe prašenje. Ja wosobinsce tenděruju k tezy, zo tuta relatiwna jednorosć hry ludźi narěči: w principje trjebaš jenož bul. Fascinowaca je za mnje nimo toho falowaca kontrola, kotraž steji w zwisku z bjezwuwzaćnym wužiwanjom bula přez noze a kotraž z tym stajnje wěsty chaotiski element ze sobu nosy. Tute najćeše wašnje buloweje kontrole a cirkulacije w kombinaciji z ćělnym połnym kontaktom (dwuboje!) a poměrnje lochko nawuknjomnymi prawidłami čini hru po mojim měnjenju za mnohich přihladowarjow jara atraktiwnu, w někotrych padach atraktiwnišu hač druhe sportowe družiny.
Tuchwilu slědźiće we wobłuku stipendija, tak mjenowaneho “research Fellowshipa” při Serbskim instituće w Budyšinje. Što su dokładne předewzaća Wašeho projekta?
Prěni kontakt mějach z knjezom dr. Friedrichom Pollackom, kotryž je mje wo móžnosći stipendija při instituće informowaše, pokiw sym dźakownje přiwzał. Na městnje su mi wšelake wosoby w rozmołwach hižo hłubši dohlad a lěpše zrozumjenje za serbske žiwjenje zmóžnili [redakcija je na tutym městnje mjena šmórnyła].
Tematika mjeńšin, kotraž zwisuje přeco tež z “rěčnym prašenjom” w zwisku, mje hižo dlěje zajimuje. W swojej promociji sym so na přikład přirunujo z rólemi rěče we wjacerěčnych towaršnosćach w Europje zaběrał, a to w Južnym Tirolu, Baskiskej a Luxemburgskej.
W serbskim konteksće mje předewšěm zajimuje, kak ludźo w socialnych swětach kopańcy (na přikład w towarstwach), potajkim w swojim swobodnym času, jich wšědny dźeń tematizuja a wopisuja, a z kotrych wobłukow přińdźe jich wěda, na přikład z “kopańcy”, “serbskeje kultury”, “młodźinskeje- abo subkultury” atd.
Na kotre temy koncentrujeće so při tym konkretnje w swojim přepytowanju?
Wodźace prašenja přepytowanja su na přikład: Hdźe a kak trjechi wěda z rozdźělnych socialnych wobłukow w towarstwowym swěće na so, konkuruje, twori konflikty abo ambiwalency? Hdźe so wudospołnja? Što woznamjenja socialne wobdźělenje w towarstwje? Kotru funkciju ma serbska rěč? Kak zwisuje to ze socialnymi interakcijemi, prestižom a pozicioněrowanjom w lokalnej zhromadnosći? Komunikatiwne stilizowanje je nimo toho zajimawe: Eksistuje serbski stil, serbske wašnje něšto činić? Na čo so dopominamy, što so akcentuje, što je potajkim wažne a što je skerje w pozadku?
W kopańcy dźe tež přeco wo prawidła kolektiwneje přisłušnosće a narodnych identitow, wo zaměstnjenje sebje samoho a druheho. Dobry přikład je serbska koparska wubranka muži a žonow. Mužojo budu klětu w Europeadźe serbske barby zastupować. Tež tu staji so prašenje: Na kotrym zakładźe so wuzwoli, štó smě sobu hrać? To njeje wočiwidnje jenož sportowe prašenje.
Při prašenju kolektiwnych přisłušnosćow zajimuje mje tež fenomen “stara”, kotryž móhli derje na serbski kontekst přenjesć. Štó potajkim je serbski star, što jeho wučini?
Što čini tute prašenje tak wosebite?
Stary móža ze wšěch móžnych towaršnostnych wobłukow pochadźeć: ze sporta, z hudźby, literatury, filma a telewizije, (lokalneje) politiki atd. Lěpšina na zapřijeću stara je, zo wone prašenje do přitomnosće přinjese a sej stejišćo wužada. Je-li so něchtó jako star identifikuje, dyrbiš so k tomu wotpowědnje zadźeržeć, na přikład wotpokazujo abo připóznawajo. Stary jako symbole produkuja a špiheluja socialne poměry, woni su jako časospecifiscy indikatorojo diskusije hódni. Kak inscenuje so serbšćina w “starowych tekstach”, kak so wo tym powěda? Šěroke zapřijeće stara móže wězo tež bajki wobsahować. Zapřijeć hodźa so do staroweho zapřijeća, předewšěm tež popowa perspektiwy. Kotre pop-, młodźinsko- abo subkulturelne fenomeny maja w serbskim konteksće wuznam? Kak hodźa so tučasne konstelacije wopisać? Swět starow móže w tutym zmysle pomhać, swěty wšědneho dnja rozklučować.
Wutrobny dźak za zajimawe dohlady do Wašeho slědźenja!
Pokiw: Doba za powabjenja za slědźerski stipendij w lěće 2024 w Serskim instituće kónči 15. nowembra 2023!
