Skala, Jan (1889–1945)
Skala, Johann
pseudonym: Luboměr, Serbomił, Kukowski, Ahaswer, Jan Lipski
* 17. 6. 1889 Njebjelčicy / Nebelschütz
† 22. 1. 1945 Dziedzice
Nowinar, basnik, narodnostny politikar.
1901 preparanda na Katolskim wučerskim seminarje w Budyšinje; chudoby dla njemóžeše studować, keramiski dźěłaćer w Kamjencu a wokolinje, wopyta wječorne kursy, zo by sej přiswojił powšitkowne zdźěłanje, 1916–18 wojak, 1919–20 sobuzałožićel a redaktor Serbskeho Dźenika w Běłej Wodźe, sobudźěło w redakciji Serbskich Nowin, 1921–24 redaktor nowiny Prager Presse w Praze, 1924 nawrót do Budyšina, tu pak njenamaka w Serbskich Nowinach za swoje politiske plany zrozumjenje, přesydlenje do Berlina, tam kónc 1924 w słužbje Zwjazka Polakow w Němskej, 1925–36 redaktor časopisa Kulturwehr (spočatnje pod titlom Kulturwille), 1935 njedósta wot fašistiskich organow dowolnosć za dalše žurnalistiske dźěło, přesydlenje do Budyšina, zo by tu Domowinske dźěło podpěrał, wosta pak dale w słužbje Polakow, 1938 wot gestapo zajaty a nimale lěto w škitnej jatbje, 1939–43 dźěło we wšelakich priwatnych předewzaćach w Budyšinje a Berlinje, dokal so znowa přesydli, 1943 wućeknjenje z Berlina do Dziedzic, dźěło w zawodźe w Namysłowje.
S. wobdźěli so aktiwnje na serbskim narodnym hibanju we Weimarskej dobje. Běše w prěnim rjedźe politiski redaktor, zastupowaše socialne a narodne zajimy serbskeho luda. Žadaše sej mj. dr. přewjedźenje zemskeje reformy, krutu organizaciju ratarskich drustwow, organizowanje serbskich rjemjeslnikow, serbskeje domjaceje industrije a serbskeho dźěłaćerstwa, serbske šule a wukubłanje serbskich dźěći w maćernej rěči. Załoži 1920 hromadźe z Hajnom Hantšom-Slepjanskim za wólby do reichstaga Łužisku ludowu stronu, kotraž pak njeje dóstała za mandat trěbnu ličbu hłosow. Swoje politiske nahlady zhorny w brošurce „Wo serbskich prašenjach“ (Praha 1922). Tutón program je pozdźišo dale rozwił, wudospołnjał a z toho wurosćace prawa a winowatosće ze wšej raznosću zastupował a zakitował, wosebje w Kulturwehr, němskorěčnym měsačniku za mjeńšinowe prašenja. Politiske nastawki w Kulturwehr a w Serbskich Nowinach, wosebje pak zhromadny spis z Juliusom Bogenseeom „Die nationalen Minderheiten im Deutschen Reich und ihre rechtliche Situation“ (Berlin 1929) zbudźichu pola němskich šowinistow pohóršk, dokelž kritizowaše před wšěm swětom jich politiku přećiwo mjeńšinam w Němskej. Spis „Die Lausitzer Sorben“ (Berlin 1923) a jeho přełožk J. Pátoweho dźěła „Aus dem kulturellen Leben der Lausitzer Sorben nach dem 1. Weltkrieg“ (Bautzen 1930) běštej načasnej a skutkownej wotmołwje na šćuwańcu přećiwo Serbam.
Prěnje basnje wozjewi 1910 w časopisu Łužica. W swojim nakładźe wuda zběrce pěsni „Srjódki“ (Budyšin 1920) a „Škrě“ (Budyšin 1923). Jeho powědančko „Stary Šymko“ (SN 1924, Budyšin 1953) tematizuje wotbagrowanje serbskeje wsy.
Bě wot 1912 čłon Maćicy Serbskeje. Domowina da jemu w l. 1965 pomnik w Namysłowje stajić.
DALŠE WOZJ.: „Mój sokoł“. Wuběrk basnjow a prozy, Budyšin 1962
ŽÓ./LIT.: J. Cyž, Razny antifašist a politiski prócowar – Nowa Doba 2, 2, 10. 1. 1948; M. Nowak-Njechorński, Jedyn z njenarunajomnych – Nowa Doba 3, 69, 18. 3. 1949; J. Cyž, Zum Ringen Jan Skalas für die Rechte der Sorben in den Jahren 1926 bis 1930 – Lětopis B 23/2 (1976), str. 183-188; L. Kuberski, Jan Skala. Zarys biografii politycznej, Opole 1993; P. Kroh, Nationalistische Macht und nationale Minderheit. Jan Skala (1889-1945) ein Sorbe in Deutschland, Berlin 2009.
Nowy biografiski słownik k stawiznam a kulturje Serbow, wud. wot: Jan Šołta, Pětr Kunze a Franc Šěn, Budyšin: Ludowe nakładnistwo Domowina, 1984