Lorenc-Zalěski, Jakub (1874–1939)

Lorenz, Jacob

* 18. 7. 1874 Radwor / Radibor
† 18. 2. 1939 Berlin

Spisowaćel, publicist, mějićel rězaka.

1887–89 preparanda Katolskeho wučerskeho seminara w Budyšinje, „tachantski hólčk“ M. Hórnika, 1889–91 chowanc Serbskeho seminara w Praze, tam 1889–91 němski Małostronski gymnazij; 1891 kubła so pola staršeho bratra w Zschornje na hajnika, 1891–93 hajniska wučba w Dornreichenbachu; 1893–95 wojerska słužba we Wurzenje, 1895–97 lěsniski wolontar a dohladowar w Šěrachowje, 1897 dohladowar lěsow w Belzigu, 1898–1905 wyši hajnik w Strempće w Eifelskej, 1905–20 dohladowar nad lěsami a rězakami Thyssenoweho koncerna w Oberlohbergu pola Dinslakena nad Delnim Rynom; pod zaćišćom serbskeho narodneho hibanja 1918/19 přesydli so nazymu 1920 do Běłeje Wody, hdźež podpěrowaše nowinarske drustwo Jana Skale, bórze po tym zasydlenje w Slepom jako mějićel rězaka; pod ćišćom přiběracych represalijow ze strony fašistiskeje wyšnosće (zakaz politiskeje a spisowaćelskeje činitosće, přepytowanje domu, kontrola listowanja a sćazanje pisomnych podłožkow) chorowaty, 1938 na wuměnk, přesydlenje do Berlina.
Prěnje nastawki (tryski a powědki z luda, literarizowane bajki) podawaše do Kwětkow. 1892–1900 wozjewješe w časopisu Łužica romantisko-patriotiske skicy a wobrazki z hajniskeho a wojerskeho žiwjenja, wjetšu wuměłsku bajku, splećenu z motiwow najwšelakorišich bajkow, „Wostašan“ (Łužica 1898, Budyšin 1937) a wobšěrniše historiske powědančko „Serbscy rjekowje“ (Łužica 1900, fragment, Budyšin 1922, 1947), zwobraznjejo wobaranski bój Głomačanow w 10. lětstotku. 1918–24 nasta najwuznamniša twórba, prozowy poem „Kupa zabytych. Roman serbskeje pytaceje duše“ (Budyšin 1931, Berlin 1955), z kotrymž so wón, nałožujo pózdnjobyrgarske stilowe elementy, sta z pućrubarjom moderneho serbskeho powědarskeho wuměłstwa. Jeho sćěhowace dźěła, symboliske bajkowe powědančko „Kifko“ (Ł 1926, Budyšin 1936), čerpace swoju maćiznu ze serbskeje folklory a pračasow, a dalše wobrazki a wuměłske bajki dopominaja na jeho zažne tworjenje. Wuznamne wosebje jako literarne časowe dokumenty su jeho dźeniki wot 1903, publicistiske přinoški mjez 1921–37 a zawostajeny awtobiografiski romanowy fragment z třicetych lět „W putach wosuda“. L. bě 1924 předsyda Serbskeje ludoweje strony a sobuiniciator Serbskeje ludoweje rady (1925–33), kotraž měješe napřećo statnym inst ancam žadanja narodneje runoprawosće zastupować. Angažowaše so tohorunja w Zwjazku narodnych mjeńšinow w Němskej a wobdźěli so 1926 na Kongresu europskich mjeńšinow w Genfje. Wot 1924 bě wón nimale lětdźesatk předsyda Koła serbskich spisowaćelow. Bě wot 1907 čłon Maćicy Serbskeje.

DALŠE WOZJ.: „Serbscy rjekowje. Zběrka wubranych spisow“, Berlin 1957; „Serbska poezija – Jakub Lorenc-Zalěski“, Budyšin 1974

ŽÓ./LIT.: J. Młynk, Jakub Lorenc-Zalěski, Budyšin 1962; ts.. Listy Mikławša Andrickeho Jakubej Lorencej-Zalěskemu z lět 1891–95 – Lětopis A 14 (1967), str. 84-107, 216-244; K. Lorenc, Něšto wo dźědźenju – Rozhlad 24 (1974), 7. str. 252-254; ts., Sorbisches Lesebuch – Serbska čitanka, Leipzig 1981, str. 406-407

Nowy biografiski słownik k stawiznam a kulturje Serbow, wud. wot: Jan Šołta, Pětr Kunze a Franc Šěn, Budyšin: Ludowe nakładnistwo Domowina, 1984