Kosyk, Mato (1853–1940)
Kossick, Mathias
* 18. 6. 1853 Wjerbno / Werben
† 22. 11. 1940 Albion (USA)
Farar, farmar, basnik, klasikar delnjoserbskeje literatury
1867–73 gymnazij w Choćebuzu do srjedźneje zrałosće; 1873–77 železnicar w Lipsku, 1877–83 literat we Wjerbnje, tam wot kónca 1880 tež soburedaktor Bramborskich Nowin, 1883–85 studij teologije na seminaromaj za duchownych w Springfieldźe a Chicagu w USA-staće Illinois, 1885–86 farar we Wellsburgu, 1886–87 na wopyće we Wjerbnje, 1887–1907 farar we wšelakich wosadach w USA-staće Nebraska a sobuzałožer němskeje synody tutoho stata (1887–89 Ridgeley, 1889–1895 Princeton, 1895–96 Roca, bjez słužby, 1896–97 Stamford, 1897–1907 Ohiowa), 1907–1913 farar w El Renou w USA-staće Oklahoma, 1913 na wuměnk, farmar w Albionje.
Z gymnazija, do kotrehož bě so dóstał z pomocu Wjerbnjanskeho. fararja Kita Pětka, woteńdźe
dočasnje a přiwza słužbu jako dietar pola Lipsčansko-Drježdźanskeje železnicy Awtodidaktisce sej w swobodnych chwilach w Lipsku powšitkowne zasady poetiki přiswoji. Prěnje jeho wuchowane basnje su z poslednjeho lěta přebywanja w Lipsku. Chorosće dla bě K. nuzowany, 1877 słužbu telegrafista pola železnicy złožić, a wróći so do staršiskeho domu. W tutym času rozšěrichu so a skrućichu so kontakty z najaktiwnišimi serbskimi prócowarjemi, mj. dr. z M. Hórnikom, H. Jordanom a A. Muku. Šěsćlětne jeho přebywanje w ródnej wsy sta so z dobu najintensiwnišeho literarneho tworjenja. Nasta mnohota lyriskich basnjow a baladow, kotrež so pozdźišo zrjadowachu do cyłkow „Pytajcy duch, Źěśecy raj, Wostań pobožny, Z paradiza wšyknych swětow, Ze stworjenja jo moj spěw, Cysta roža serbojska a Serbskich duchow kralejstwo“. Do šěršeje epiki słušatej jeho w heksametrach spisana třidźělna idyla „Serbska swajźba w Błotach“ (Wojerecy 1880, 1955) , a jeho historiska trilogija „Serbskich woścow śerpjenja a chwalba“, wobsahowaca nimo prologa a epiloga episke spěwy „Pśerada markgroby Gera“ (Časopis Maćicy Serbskeje 1881, znowa 1924, 1955), „Branibora pad a Jacsław“, wot kotrychž móžeše so pak dotal jenož prěni wozjewić. Dramatiskej literaturje přiličić matej so jeho sceniskej pospytaj „Cesć łužyskego ryśarja“ (k M. Hórnikowemu 25lětnemu měšniskemu Jubilejej 1881) a „Božemje serbskich wojakow“ (prapremjera 1882 we Wjerbnje). Nimo toho nałožowaše K. mnoho prócy na sobudźěło při přihotowanju basnisce a rěčnje sporjedźeneho wudaća delnjoserbskich spěwarskich a při redigowanju delnjoserbskeje nowiny Casnik, do kotrejež tež poda něšto rozpominanjow a tři powědančka.
1883 přizamkny so K. wupućowarjam do Ameriki. Tež w Americe ze serbskim basnjenjom zwoprědka pokročowaše, tehdy nasta jako swědk mnohich nowych impresijow putacy cyklus „W cuzej zemi“.
Ze zdaleneje cuzby so ze swojim tworjenjom na młodoserbskim hibanju dorosćaceje delnjoserbskeje inteligency wobdźěli (1892–99 cyklus „Serbske bratśi pśistupimy“ a po prěnjej swětowej wójnje sćeleše hdys a hdys domoj do Łužicy jednotliwe krótše abo dlěše twórby, přinoški k třidźělnemu cyklusej „Droga do njebja“ (1923–36). Jeho po přeću serbskich přećelow koncipowany awtobiografiski „Žywjenja wopis“ wosta torso. Z K. doby sej delnjoserbske pismowstwo poněčim městno w słowjanskich literaturach.
DALŠE WOZJ.: Wuběrk z jogo spisow, wud. J. Frencel, Berlin 1956; Listy z lět 1880–1938, wud. F. Mětšk, Budyšin 1980; Kosyk, Mato: Spise, Cełkowny wud / Janaš, Pětš; Marti, Roland . – Budyšyn 2000–2012.
ŽÓ./LIT.: R. Dalitz/G. Stone, Mato Kosyk in Amerika – Lětopis A 24(1977)1, str. 42-79; F. Mětšk, Zu einigen Fragen der Legendenbildung in der Kosyk-Biographie – Zeitschrift für Slawistik 22(1977), str. 142-148; ders., Serbski basnik kónčaceho so 19. lětstotka w Americe – Rozhlad 28(1978)6, str. 212-217; ders., Wo Kosykowych basniskich rukopisach a jich wuznamje za ZSMK – Rozhlad 29(1979)6, str. 216-220; ders., Wo Kosykowej episkej trilogiji ze serbskeje starodawnosće – Rozhlad 29(1979)9, str. 324-332; ders., Aktualnosć Kosykoweje biografije wčera a dźens – Rozhlad 31(1981)9, str. 318-32; R. Marti (Hrsg.), Mato Kosyk 1853–1940. Materialien der ersten Kosyk-Konferenz, Bautzen 2004
Nowy biografiski słownik k stawiznam a kulturje Serbow, wud. wot: Jan Šołta, Pětr Kunze a Franc Šěn, Budyšin: Ludowe nakładnistwo Domowina, 1984