Kilian, Jan (1811–1884)

Kilian, Johann Kilian

* 22. 3. 1811 Delany / Döhlen
† 12. 9. 1884 Serbin (Texas/USA)

Farar, basnik, kěrlušer, nawjedowar wupućowarjow do sewjerneje Ameriki.

1826–31 gymnazij w Budyšinje, 1831–1834 studij teologije w Lipsku; 1834–37 kapłan w Bukecach, 1837–48 farar w Kotecach; z protesta přećiwo germanizaciskej politice cyrkwinskeje a krajneje wyšnosće złoži swoje farske městno a wustupi ze sakskeje krajneje cyrkwje, přesydlenje do Duboho, prědar starolutherskeju wosadow we Wukrančicach a Klětnom.
Wupuć z rosćaceje socialneje a narodneje njeswobody widźeše K. w přesydlenju Serbow do zamórskich krajow. Sam wjedźe 1854 wjetšu skupinu wupućowarjow (561 ludźi) do sewjerneje Ameriki a załoži w Texasu koloniju z mjenom Serbin.
Jeho literarne tworjenje steji hłownje w tradiciji serbskeho nabožinskeho pismowstwa 18. lětstotka. Přez listowanje z J. A. Smolerjom a J. E. Wjelanom wobchowa Kilian kontakt z łužiskimi Serbami. W jeho dźěle pokročowaštaj jeho synaj Gerhard Kilian (* 6. 4. 1852 Wukrančicy / Weigersdorf, † 12. 9. 1916 Serbin, wot 1873 wučer w Serbinje) a Hermann Kilian (* 26. 12. 1859 Serbin, † 20. 1. 1920 Serbin, tam farar). Z jeju smjerću zasta wužiwanje serbskeje rěče w šuli a cyrkwi Serbina. Bě 1847–52 čłon Maćicy Serbskeje.

WOZJ.: „Spěwarske wjesele aby 28 nowych duchownych spěwow …“, Budyšin 1846; „To nuzne na-kedźbubranje lutherskich křesćijanow při nětřišim wěrywučenju“, Budyšin 1845; „Trjepena k heli a puć do paradiza“, Budyšin 1844, 1845; „Wjeruwusnajerske pisma aby symbolske knihi“, Wojerecy 1854 (přełožk)
CD: Jan Kilian, Kěrluše = Choräle = Hymns, Budyšin 2011.

ŽÓ./LIT.: A. Blasig, The Wends of Texas, San Antonio 1954; A. Wjezar, Serbska kolonija w Texasu a jeje wjednik Jan Kilian – Łužica 45 (1930), str. 90-91; Bj. Krawc, Jan Kilian. Serbski hymnista – Škowrončk ze serbskich honow 1 (1926). str. 21-22; O. Wićaz, Jan Kilian – Předźenak 1927, str. 36-41; G. R. Nielsen, Johann Kilian, pastor. A Wendish Lutheran in Germany and Texas, Serbin 2003; T. Malinkowa, Lutherski farar – serbski kěrlušer – nawoda wupućowarjow, In: Rozhlad (2011)3, str. 3-7; 4, str. 14-19.

Nowy biografiski słownik k stawiznam a kulturje Serbow, wud. wot: Jan Šołta, Pětr Kunze a Franc Šěn, Budyšin: Ludowe nakładnistwo Domowina, 1984