Bart-Ćišinski, Jakub (1856 – 1909)
Barth, Jacob
pseudonym: Ćišinski, J. B. Kukowski, Łužičan, Miliduch
* 20. 8. 1856 Kukow / Kuckau
† 16. 10. 1909 Pančicy / Panschwitz
Basnik, publicist, redaktor, załožer serbskeje dramatiki, načolny reprezentant młodoserbskeho hibanja.
1862–69 němska klóšterska šula w Kukowje, 1869–71 Tachantska šula a Katolski wučerski seminar w Budyšinje, 1871–81 chowanc Serbskeho seminara w Praze, tam 1871–78 němski Małostronski gymnazij, 1878–81 studij teologije; 1881–82 wojak w Budyšinje, 1883–84 kapłan w Ralbicach, 1884–87 kapłan a farski administrator w Radworju, 1887–88 přesadźeny do Šěrachowa; 1888–96 kapłan při Dwórskej cyrkwi w Drježdźanach, 1896 pósłany do klóštra Zákupy, 1896–1901 kapłan w Kamjenicy, 1901–03 farski administrator w Radebergu, mjeztym na wyši přikaz w sanatoriju we Waldernbachu, 1903 dočasnje na wuměnk do Kukowa, 1907 do Pančic.
B. bě sobustaw Serbowki a 1877 jeje starši, 1875 załoži zhromadnje z Arnoštom Muku, Janom Arnoštom Holanom a druhimi schadźowanku serbskeje studowaceje młodźiny a bě 1879–81 jeje hłowny starši. 1877–81 redigowaše časopis studentow Lipu Serbsku a 1904–09 časopis Łužicu.
Pod wliwom Martina Hattale formulowaše B. progresiwne nahlady wo demokratizaciji spisowneje rěče a duchowneje kultury, na př. w njedokónčenej polemice „Hłosy ze Serbow do Serbow“ (Lipa Serbska 1877/78). Za dźiwadło postulowaše narodno-kubłanski nadawk a wustupowaše za zwjazanosć inteligency z ludom. W Drježdźanach běštaj B. a Bjarnat Krawc spřećelenaj z spěwarku Theresu Saakowej. B. wěnowaše jej zběrku basnjow „Přiroda a wutroba“ (Budyšin 1889). Ćišć basnjow B. financowachu nimo Maćicy Serbskeje tež jeho přećeljo Adolf Černý, Arnošt Muka, Jakub Herman a prawiznik, knježerstwowy radźićel a ryćerkubler Ota Hanowski.
Poezija B. rosćeše z wliwow antikskich kulturow a swěta biblije, němskeje, słowjanskich a druhich europskich literaturow. Jeje předmjet je čłowjek, w kotrymž wotražuja so komplikowane změny w towaršnostnej realiće Łužicy a Němskeje jeho doby a přiwótřene wojowanje Serbow wo narodne prawa a přećiwo šowinistiskim přisłodźenjam, a jeho basnistwo ma sylne towaršnokritiske rysy. Basnić započa w Praze. Nimo basnjow a přełožkow nasta po přikładźe Homera, Johanna Wolfganga Goethy a Johanna Heinricha Voßa epos w heksametrach „Nawoženja“ (Lipa Serbska 1877), z ludowědnej akribiju nakreslena idyla serbskeje burskeje wsy. Ze zběrku „Kniha sonetow“ (Budyšin 1884) nasta za B. „čas wědomeho zrałeho tworjenja jeho basniskeje indiwiduality“ (A. Černý). W dwanaće dalšich zběrkach wobjednawa z patosom a w intimnych zynkach temy a motiwy, kiž wopokazuja so napřećo jeho estetiskemu idealej a narodnemu programej jako nošne: stawizny a jich transparenca za přitomnosć, starosć wo narodne byće, namołwa k wótčinstwu, žedźenje čłowjeka za zbožom, kotrež nachadźa w dźěle za lud, přiroda jako spowědnica a tróštowarka wot towaršnosće wustorčeneho čłowjeka, po zdaću njezměnliwa krajina a domizna z njedótkajomnymi socialnymi strukturami, sympatij a za ludźi w socialnych nižinach, lubosć mjezy splahomaj, přichilnosć k maćeri a žonje-starušce a zmysł a postawa poezije.
W činohrě „Na hrodźišću“ (Budyšin 1880) předstaja basnik w charakterach a konfliktach bój wo politiske, ideologiske a wojerske zjednoćenje połobskich a serbskich kmjenow we wojowanju přećiwo frankowskim zadobywarjam. Hra je prěni dźěl njedokónčeneje trilogije. B. přełoži resp. wobdźěła dale hry z němčiny a čěšćiny.
Z nowelu „Ryćerkubler“ (Kwětki 1873/74) sahaše awtor do Łužicy napoleonskich wójnow, a „roman z najnowšich časow“ „Narodowc a wotrodźenc“ (Lipa Serbska 1879), po žanru powědančko, předstaja basnikowy ideal zdźěłaneho Serba a jeho kontrerny napřećiwk. Z drobnych pospytow w prozy je fejeton „Mój wulět do Rakec“ (Lipa Serbska 1881) najbóle poradźeny.
Bě wot 1875 čłon Maćicy Serbskeje a wot 1900 čłon Koła serbskich spisowaćelow.
DALŠE WOZJ.: „Zhromadźene spisy“, I-XIV, Budyšin 1969–1985; „Výbor básní“, Praha 1906; „Glut des Herzens“, Bautzen 1959, 1961; „Wybór poezji“, Wrocław-Warszawa-Kraków 1966; „Ich will zum Licht“, Bautzen 1981; Im Fieber. Gedichte, Bautzen 2009.
ŽÓ./LIT.: I. Gardošowa, Bibliografija literatury wo J. Barće-Ćišinskim – Lětopis A 26/1 (1979), str. 87–109; M. Krječmar, Jakub Bart-Ćišinski, Budyšin 1933; P. Nowotny, Ćišinskeho narodny program na zakładźe jeho swětonahlada, Budyšin 1960; Mnohich njebě lubušk, Budyšin 1970; Scholze, Dietrich : Jakub Bart-Ćišinski (1856–1909). Erneuerer der sorbischen Literatur = Wobnowjer serbskeje literatury ; Sammelband der internationalen Konferenz zum 100. Todestag des Dichters, Bautzen 2011.
Nowy biografiski słownik k stawiznam a kulturje Serbow, wud. wot: Jan Šołta, Pětr Kunze a Franc Šěn, Budyšin: Ludowe nakładnistwo Domowina, 1984